Triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em là một vấn đề sức khỏe phổ biến và nghiêm trọng tại Việt Nam. Hiểu rõ về nguyên nhân gây ra tình trạng này, nhận biết các biểu hiện điển hình và tìm hiểu về cách khắc phục suy dinh dưỡng là vô cùng quan trọng. Qua bài viết dưới đây, hãy cùng Lá Xanh tìm hiểu chi tiết hơn về bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ em, bao gồm nguyên nhân tiềm ẩn, các dấu hiệu và cách xử lý bệnh này một cách đầy đủ nhất.
Suy dinh dưỡng ở trẻ em là gì? Tác hại của bệnh còi xương ở trẻ
Triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em là một tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng, bao gồm thiếu năng lượng, protein, lipid và các chất dinh dưỡng cần thiết. Đây là một vấn đề phổ biến đặc biệt ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, đặc biệt là ở trẻ dưới 3 tuổi. Dữ liệu từ Tổ chức Unicef cho biết rằng trên toàn cầu, mỗi 3 trẻ em dưới 5 tuổi thì có một trẻ bị suy dinh dưỡng. Ở Việt Nam, tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi dao động từ 19,6% đến dưới 20%, với hơn 230.000 trẻ em dưới 5 tuổi mắc phải tình trạng suy dinh dưỡng nặng mỗi năm. Điều này gây ra tình trạng thể thấp còi và tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi. Những số liệu này là một tín hiệu đáng lo ngại về hậu quả của chế độ dinh dưỡng không đủ và không khoa học đối với trẻ em.
Theo Tổ chức Y tế Thế Giới, 54% trường hợp tử vong của trẻ em bị suy dinh dưỡng ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, liên quan đến suy dinh dưỡng ở mức độ vừa và nhẹ.
Theo PGS.TS.BS Lê Bạch Mai, nếu không có sự can thiệp kịp thời khi trẻ mắc bệnh suy dinh dưỡng, trẻ sẽ phải đối mặt với một loạt vấn đề như: không thể phát triển đúng tầm vóc, dễ mắc các bệnh, trình độ phát triển trí não, ngôn ngữ, giao tiếp bị ảnh hưởng và việc học tập cũng trở nên khó khăn hơn.
Một nghiên cứu của Viện Dinh Dưỡng đã chỉ ra rằng hậu quả của bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ mầm non có thể kéo dài qua nhiều thế hệ. Phụ nữ từng bị suy dinh dưỡng khi còn nhỏ hoặc ở tuổi vị thành niên có nguy cơ bị suy dinh dưỡng khi mang thai. Nếu mẹ mắc bệnh suy dinh dưỡng, con mới sinh ra thường yếu ớt, nhẹ cân và dễ bị suy dinh dưỡng (thiếu cân hoặc thấp còi) ngay trong năm đầu sau sinh. Nguy hiểm hơn nữa là những trẻ bị suy dinh dưỡng có nguy cơ tử vong cao hơn so với trẻ bình thường và khó có khả năng phát triển như các bạn bè đồng trang lứa.
Nguyên nhân gây bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ
Cha mẹ không đủ kinh nghiệm khi nuôi con
Nguyên nhân đầu tiên dẫn đến triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em là cha mẹ thiếu kiến thức chăm con.Để cụ thể hơn, có thể kể đến việc không thực hiện việc cho trẻ bú sữa mẹ, thực hiện việc ăn dặm một cách không đúng cách, không có khả năng lựa chọn thực phẩm phù hợp cho trẻ, cung cấp cho trẻ lượng thức ăn quá ít trong ngày, và thậm chí kiêng khem quá mức khi trẻ bị ốm.
Bổ sung dinh dưỡng cho trẻ không đúng thời điểm
Cha mẹ có thể bổ sung thức ăn cho bé sớm hoặc muộn quá, và thường xuyên sử dụng các thành phần thức ăn không đảm bảo chất lượng. Cho bé ăn bổ sung sớm có thể dẫn đến trẻ ít bú sữa mẹ, đặc biệt làm tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thiếu hụt dinh dưỡng và các yếu tố miễn dịch có trong sữa mẹ.
Ngoài ra, việc này cũng có thể làm cho trẻ dễ bị dị ứng vì hệ tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện để tiêu hóa các protein có trong thức ăn bổ sung. Trong khi đó, cho trẻ ăn bổ sung quá muộn có thể khiến trẻ dễ bị suy dinh dưỡng, vì sau khi trẻ đạt 6 tháng tuổi, sữa mẹ có thể không còn đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng của trẻ nữa.
Cai sữa sớm cho trẻ
Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo, và việc ngừng cho con bú quá sớm có thể tăng nguy cơ xuất hiện triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em. Lý tưởng nhất là để trẻ bú sữa ít nhất cho đến khi tròn 24 tháng tuổi. Các bà mẹ cần lưu ý không nên ngưng cho con bú khi chưa bắt đầu cho bé ăn bổ sung, khi bé đang ốm, hoặc trong những ngày nắng nóng mùa hè.
Trẻ bị nhiễm khuẩn và ký sinh trùng đường ruột
Một trong những nguyên nhân khách quan dẫn đến triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em là trẻ bị nhiễm khuẩn hoặc ký sinh trùng. Khi trẻ bị bệnh, thường xuất hiện hiện tượng trẻ biếng ăn. Việc sử dụng các loại kháng sinh để điều trị các bệnh nhiễm trùng không chỉ giết vi khuẩn gây bệnh mà còn có thể ảnh hưởng đến cả các vi khuẩn có ích trong đường tiêu hóa của cơ thể, giảm quá trình lên men thức ăn, dẫn đến biểu hiện biếng ăn và khả năng hấp thu dinh dưỡng kém.
Dị ứng thực phẩm
Dị ứng thực phẩm là phản ứng bất thường của hệ miễn dịch đối với một loại thực phẩm cụ thể. Đây là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em.
Một số đặc điểm của dị ứng thực phẩm:
- Phản ứng xảy ra khi hệ miễn dịch nhận diện một protein nào đó trong thực phẩm là yếu tố nguy hiểm và sản xuất kháng thể IgE để chống lại nó.
- Các triệu chứng thường gặp là nổi mề đay, ngứa, nôn mửa, tiêu chảy, khó thở, sưng miệng, sốc phản vệ.
- Một số thực phẩm thường gây dị ứng là đậu nành, lạc, hạnh nhân, hải sản, sữa, trứng, lúa mì.
- Khi bị dị ứng với một nhóm thực phẩm, trẻ sẽ phải tránh hoàn toàn loại thực phẩm đó. Điều này dẫn đến nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng.
- Xét nghiệm máu và xét nghiệm da là cách chẩn đoán dị ứng được khuyến nghị.
Trẻ biếng ăn
Khi trẻ biếng ăn, lượng thức ăn và dinh dưỡng cung cấp vào cơ thể sẽ không đủ để cho trẻ phát triển, có nhiều nguyên nhân khác nhau làm cho trẻ biếng ăn như:
- Thực hiện việc chuẩn bị thức ăn không phù hợp với độ tuổi và sở thích ẩm thực của trẻ.
- Cha mẹ chăm sóc trẻ một cách không thích hợp, tạo ra tình trạng căng thẳng tinh thần góp phần làm cho trẻ biếng ăn.
Các nguyên nhân khác
Những nguyên nhân khác của triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em bao gồm:
- Hệ thống dịch vụ chăm sóc y tế kém cỏi.
- Tập quán nuôi dưỡng lạc hậu.
- Việc chăm sóc không đảm bảo đúng quy tắc khoa học.
Triệu chứng bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ em
Trẻ biếng ăn hoặc ăn rất ít
Trẻ biếng ăn hoặc ăn rất ít là một biểu hiện của triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em. Dưới đây là mô tả chi tiết về cách trẻ biếng ăn thường thể hiện:
- Từ chối thức ăn: Trẻ thường từ chối ăn, thậm chí là khi có thức ăn mà trẻ thường ưa thích.
- Ăn ít: Khi trẻ biếng ăn, trẻ tiêu thụ lượng thức ăn rất nhỏ trong mỗi bữa ăn hoặc có thể chỉ ăn một ít vài miếng.
- Khó tính về thức ăn: Trẻ có thể phản ánh sự khó tính với thức ăn, chỉ ưa thích một số loại thức ăn cụ thể và từ chối thức ăn mới hoặc không quen thuộc.
- Thức ăn trở thành vấn đề ưu tiên thấp: Trẻ có thể không quan tâm nhiều đến thức ăn và không thấy đói, dẫn đến việc ăn trở thành một ưu tiên thấp trong cuộc sống hàng ngày.
Chậm tăng cân và chiều cao
Chậm tăng cân và chiều cao cũng là một biểu hiện của triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em. Khi trẻ bị thiếu dinh dưỡng, trẻ sẽ bị chậm tăng cân và chiều cao so với các bạn đồng trang lứa. Dưới đây là mô tả chi tiết về cách nhận biết trẻ chậm tăng cân và chiều cao.
- Tăng cân chậm: Trẻ không tăng cân ở mức tốc độ bình thường cho độ tuổi và giới tính của họ. Điều này có thể dẫn đến việc trọng lượng của trẻ không tăng lên theo dự kiến hoặc tăng rất ít sau một khoảng thời gian dài.
- Tăng chiều cao chậm: Trẻ có chiều cao không tăng lên theo tốc độ phát triển bình thường. Điều này có thể thể hiện qua việc trẻ không cao lên như các bạn cùng lứa hoặc không đạt được chiều cao dự kiến cho độ tuổi của họ.
- Thể trạng nhỏ bé: Trẻ có thể có thể trạng nhỏ hơn so với trẻ cùng tuổi. Họ có thể trông mảnh khảnh và yếu đuối hơn.
Suy giảm miễn dịch, dễ mắc bệnh
- Hay mắc các bệnh nhiễm trùng, nhiễm khuẩn do virus, vi khuẩn. Các bệnh thường gặp như cảm cúm, sốt virus, nhiễm trùng đường hô hấp, tiêu chảy…
- Bệnh kéo dài, diễn tiến nặng hoặc tái phát nhiều lần.
- Các vết thương & vết loét chậm lành.
- Mệt mỏi, uể oải kéo dài.
- Sút cân không rõ nguyên nhân.
- Biến chứng nhiễm trùng nặng như viêm phổi, nhiễm trùng huyết, áp-xe…
Ngoài ra, suy giảm miễn dịch cũng làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng. Lý do là cơ thể không hấp thu được đầy đủ chất dinh dưỡng do bệnh tật, đồng thời tăng nhu cầu dinh dưỡng khi bị bệnh. Vì vậy, nếu thấy có dấu hiệu suy giảm miễn dịch, cần đi khám để được tư vấn cách tăng cường hệ miễn dịch và phòng ngừa suy dinh dưỡng.
Da xanh xao
Da xanh xao ở trẻ là một triệu chứng bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ em, trẻ em có da xanh xao thường có những biểu hiện có thể nhìn bằng mắt thường như sau:
- Da trở nên màu xanh hoặc xám nhạt: Màu da của trẻ bị thay đổi và trở nên không tự nhiên, thường xuất hiện màu xanh hoặc xám nhạt.
- Các vùng da bị thay đổi: Da xanh xao có thể xuất hiện ở một hoặc nhiều vùng trên cơ thể, thường là ở mũi, môi, ngón tay, và ngón chân.
- Mất đi sự đàn hồi của da: Da có thể mất đi sự đàn hồi và không trở lại trạng thái bình thường khi áp lực được áp dụng lên nó.
Trẻ kém hoạt bát
Kém hoạt bát là biểu hiện thường thấy của triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em. Trẻ kém hoạt bát thường có những đặc điểm và biểu hiện sau đây:
- Thời gian dành cho hoạt động vận động ít: Trẻ không thường xuyên tham gia vào các hoạt động vận động như chơi ngoài trời, thể thao, hoặc trò chơi thể chất.
- Yếu đuối và mệt mỏi nhanh chóng: Trẻ dễ cảm thấy mệt mỏi và có thể yếu đuối trong các hoạt động thể chất, thậm chí là trong các hoạt động hàng ngày như đi lại hoặc leo lên cầu thang.
- Ít sự quan tâm đến hoạt động xã hội: Trẻ kém hoạt bát có thể thường tránh các hoạt động xã hội hoặc không muốn tham gia vào các hoạt động nhóm vì họ cảm thấy mệt mỏi hoặc không quan tâm.
Cơ bắp nhão, không săn chắc
Cơ bắp nhão cũng có thể là một triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em. Trẻ bị cơ bắp nhão, không săn chắc thường có những đặc điểm và biểu hiện sau:
- Cơ bắp yếu đuối: Cơ bắp của trẻ thường không có độ căng tròn và không có sự săn chắc. Chúng có thể trở nên mềm dẻo hơn so với trẻ bình thường.
- Khả năng vận động kém: Trẻ có thể có khó khăn trong việc thực hiện các vận động mạnh như chạy nhảy hay thậm chí là đi lại.
Biến chứng nguy hiểm
Bệnh suy dinh dưỡng có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Dưới đây là một số biến chứng nguy hiểm thường gặp của bệnh suy dinh dưỡng:
- Suy giảm trí thông minh vĩnh viễn: Suy dinh dưỡng ở trẻ em có thể dẫn đến suy giảm trí tuệ vĩnh viễn do không đủ dưỡng chất cần thiết để hỗ trợ sự phát triển não bộ. Điều này có thể ảnh hưởng lớn đến khả năng học hỏi và phát triển tinh thần toàn diện của trẻ.
- Tăng nguy cơ tử vong do bệnh lý: Trẻ em và người lớn mắc suy dinh dưỡng có nguy cơ cao hơn về các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm suy tim, suy thận, suy gan, và các vấn đề liên quan đến hệ thống miễn dịch. Điều này có thể dẫn đến tình trạng suy kiệt cơ thể nghiêm trọng và tăng nguy cơ tử vong.
- Ảnh hưởng sự phát triển về sau: Suy dinh dưỡng trong thời kỳ phát triển có thể ảnh hưởng lớn đến chiều cao, trí não, và các khía cạnh phát triển khác của trẻ em. Nó có thể dẫn đến tình trạng lùn, yếu đuối cơ bắp, và vấn đề sức khỏe về lâu dài khi trưởng thành.
Điều quan trọng là phát hiện sớm và điều trị kịp thời để ngăn chặn và giảm thiểu những biến chứng nguy hiểm này.
Phòng chống suy dinh dưỡng ở trẻ em
Để phòng chống triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em, các bậc phụ huynh cần thực hiện những biện pháp sau:
- Chăm sóc dinh dưỡng cho phụ nữ mang thai: Đảm bảo phụ nữ mang thai được cung cấp đủ dinh dưỡng để đạt tăng cân trong khoảng 10-12 kg trong suốt thời kỳ mang thai. Họ cần tham gia ít nhất 3 cuộc khám thai và tiêm đủ 2 mũi phòng uốn ván.
- Thúc đẩy việc cho con bú sớm: cho trẻ bú ngay trong nửa giờ đầu sau khi sinh, và khuyến khích việc cho con bú hoàn toàn sữa mẹ trong 6 tháng đầu và tiếp tục cho bú đến 18-24 tháng.
- Ăn các thức ăn bổ sung từ tháng thứ 5: Bổ sung thêm chất béo như dầu, mỡ, lạc và vừng vào chế độ ăn uống. Đảm bảo cung cấp thức ăn nhiều bữa trong ngày.
- Phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng: Phụ nữ mang thai cần uống viên sắt và acid folic hàng ngày. Trẻ em từ 6-36 tháng cần uống vitamin A liều cao hai lần trong một năm. Thực hiện các biện pháp phòng chống bệnh nhiễm khuẩn như tiêu chảy và viêm đường hô hấp, và thực hiện tiêm phòng đầy đủ. Chăm sóc và dinh dưỡng hợp lý cho trẻ khi bị bệnh.
- Bữa ăn cân đối: Mục tiêu là đảm bảo mọi bữa ăn cung cấp đủ 4 nhóm thực phẩm cơ bản. Bên cạnh cơm (cung cấp năng lượng), cần bao gồm thêm rau quả (cung cấp vitamin, khoáng chất, và chất xơ), các nguồn đạm như đậu phụ, vừng lạc, cá, thịt, và trứng (cung cấp chất đạm và chất béo), cùng với canh cung cấp nước và các chất dinh dưỡng bổ sung để tạo hương vị và giúp bữa ăn thêm phong phú.
Triệu chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em là một trong những vấn đề nghiêm trọng mà mỗi bậc cha mẹ đều nên quan tâm. Hy vọng qua bài viết trên bạn đã có thể biết được nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở trẻ em cũng như cách phòng chống triệu chứng này.